منطقه حفاظت شده توران یا خارتوران شامل سه محدوده حفاظت شده‌است که علاوه بر منطقه حفاظت شده قسمت اعظم مساحت، پناهگاه حیات وحش در قسمتی از شرق و پارک ملی در میانه را نیز در بر دارد. پارک ملی ۸٪، پناهگاه حیات وحش ۱۷٪ و منطقه حفاظت شده ۷۵٪ از کل مساحت منطقه را تشکیل می‌دهد. خارتوران را آفریقای ایران لقب داده‌اند. ذخیره‌گاه زیست کره توران با مساحت ۱۴۷۰۶۴۰ هکتار بزرگترین ذخیره گاه زیست کره ایران است که بعد از سرنگتی آفریقا واقع در کشور تانزانیا دومین منطقه بیوسفر جهان به شمار می آید. توران پس از پناهگاه حیات وحش نایبندان در طبس لقب دومین مجموعه حفاظت شده وسیع ایران را با خود یدک می‌کشد. پارک ملی و پناهگاه حیات وحش توران با وسعت ۱۰۰۰۰۰۰ هکتار، همچنین یکی از 11 ذخیره‌گاه زیست‌کره در ایران است.

این منطقه در سال ۱۳۵۱ به عنوان منطقه حفاظت شده تحت مدیریت سازمان محیط زیست درآمد و در سال ۱۳۵۵ قسمتی از ان به عنوان پناهگاه حیات وحش انتخاب گردید در همان سال مجموعه توران از طرف یونسکو عنوان ذخیرگاه زیستکره را نیز دریافت کرد سپس در سال ۱۳۸۱ قسمتهای مرکزی این مجموعه به پارک ملی ارتقا یافت.

پارک ملی توران در منتها الیه شرقی استان سمنان و در جنوب شرقی شهرستان شاهرود جای دارد و قسمت کوچکی از بخش شرقی آن در استان خراسان رضوی قرار گرفته‌است این مجموعه در ضلع جنوبی جاده تهران- مشهد، شرق دهستان طرود، غرب دهستان زمان‌ها و شمال شرقی کویر مرکزی ایران واقع شده‌است. منطقه‌ای که از ۳ دشت بسیار وسیع تشکیل شده‌است. در واقع ۳ رشته کوهی که شامل قله ۲۲۸۱ متری شترکوه در غرب، ۲۲۶۵ متری قلعه بالا در شمال غرب و ۲۴۱۱ متری پیغمبر می‌شود.

در توران (خارتوران) مجموعا ۴۱ گونه پستاندار، ۱۶۷ گونه پرنده، ۴۲ گونه خزنده و ۲ گونه دوزیست شناسایی شده‌اند که شاخص ترین آنها همان یوزپلنگ آسیایی و گورخر ایرانی هستند. خارتوران در کنار منطقه حفاظت شده بهرام گور در استان فارس آخرین پناهگاه گورخر است. حیوانی که در گذشته‌های دور تقریبا در دو سوم خاک ایران و چند کشور همسایه زندگی می‌کرد. در سال ۱۳۵۶ جمعیت گورخر در کل ایران حدود ۶هزار رأس و در خارتوران بیش از ۲هزار رأس سر شماری شده بود، اما در سال ۱۳۸۹ اداره محیط زیست استان سمنان جمعیت آن را ۱۴۹ رأس اعلام کرده‌است. خارتوران همچنین احتمالا بیشترین تعداد یوزپلنگ را هم بین مناطق مختلف ایران در خود جای داده‌است. به جز اینها غزال ایرانی (آهو)، جبیر، پلنگ ایرانی، سیاه گوش، گوسفند وحشی، بز وحشی، گربه شنی، گربه دشتی، گربه پالاس (از انواع بسیار نادر گربه سانان)، کفتار راه راه، گرگ، شغال، روباه قرمز و شاه روباه از پستانداران شاخص این ناحیه هستند. از پرندگان پارک هم می‌توان به هوبره، کبک، تیهو، بلدرچین، چاخ لق، کبوتر چاهی، قمری، دم جنبانک ابلق، سبزه قبای هندی، باقرقره، سهره سبز، سهره صورتی، چکاوک کاکلی، سنگ چشم دم سرخ، انواع گنجشک، اردک بلوطی و حواصیل و انواع پرندگان شکاری مانند بحری، دلیجه، عقاب طلایی، عقاب دشتی، شاه بوف، مرغ حق، دال، کرکس مصری، قرقی و انوع سارگپه اشاره کرد. این منطقه از بهترین زیستگاه‌های زاغ بور نیز به شمار می‌رود. زاغ بور تنها پرنده بومی و انحصاری ایران است که در کنار بوته‌های قیچ زندگی می‌کند. از خزندگان خارتوران هم به جز انواع سوسمار و آگاما، بزمجه بیابانی، لاک پشت مهمیزدار، کفچه مار، افعی شاخ دار، مار زنگی و انواع مارهای جعفری اشاره کرد.

 

 

View Larger Map